Mister Hugo. Ya, ya, lavaret en eus bet traoù ne oant ket jentil diwar-benn ar vretoned, blablabla, ya gouzout a ran. Ne ran ket foutr, ivez. Evel ma ne blij ket an dud din dre ma komzont brezhoneg hepken, ne zisplij ket ar re a lavar traoù n’int ket gwall veulus diwar hor penn diouzhtu kennebeut.
Pe mar displij an den din ne dufan ket war an oberenn. Hag ar gwir a oa gantañ, en ur mod, ur yezh varv a zo ur bez vit ar spered, e fazi a zo bet soñjal ha krediñ e oa marv ar brezhoneg. Ha, daoust ma vo feuket tud sur a-walc’h, soñjal a ra din ivez eo bet warlerc’hiet Breizh hag ar vretoned, ur mare a zo bet, touellet gant soñjoù kozh ha re a relijion. Ma ali hepken, ha n’eo ket bet gwir a-viskoazh, met ne dalvez da netra soñjal eo bet Breizh un Eden a vel hag a c’hoarzhadeg bepred kennebeut. Petra omp-ni, ar Bobl Anvet ? Ken dibar d’ar re all ma ‘z eo bet disi hon istor ha spered ? Ma kredit se oc’h ken koñ hag are e tal. An hevelep fazi a zo bet graet gant an iwerzhoniz, betek nevez ‘zo pa ‘z int kroget d’en em c’houlenn ma ne oa ket c’hoarvezet traoù zo dezho dre o gwall o-unan ha ket hini ar saozon.
But I digress.

Ce monde, est-ce un éden tombé dans la géhenne?
Nous avons dans le coeur des ténèbres de haine
………………..Et des clartés d’amour.
V. Hugo, Les Contemplations,
Pleurs dans la nuit, II,
O lenn Les Contemplations e oan en devezhioù paseet. Pe oc’h adlenn kentoc’h. Sot on gant Hugo dre vras, ha gant e varzhoniezh dreist-holl. Traoù talvoudus-tre a zo er barzhaz-se, kement hag er re all, ur galloud gant ar gerioù, ur ster chomet bev daoust d’ar bloavezhioù. Trivliadoù a zo, gouiziegezh, fent, kounnar, dispi ha levenez tremenet. Seurt barzhoniezh a fellfe din skrivañ, ma c’hellfen.
.
Oui, tout-puissant! tel est le mot. Fou qui s’en joue!
Quand l’erreur fait un noeud dans l’homme, il le dénoue.
Il est foudre dans l’ombre et ver dans le fruit mûr.
Il sort d’une trompette, il tremble sur un mur,
Et Balthazar chancelle, et Jéricho s’écroule.
Il s’incorpore au peuple, étant lui-même foule.
Il est vie, esprit, germe, ouragan, vertu, feu;
Car le mot, c’est le Verbe, et le Verbe, c’est Dieu.
V. Hugo, Les Contemplations,
Suite
La Légende des siècles a lennin da c’houde, sur a-walc’h. Pebezh titl, dispar, galloudus. Gerioù zo e-giz-se, troiennoù, a zo ganto galloud, padal ez eus gerioù all a seblant ‘gwanoc’h’, iskis eo. Evel Paradise Lost ha Paradise Regained gant Milton (a blije kalz da Hugo, sell ‘ta :p), titloù a lourc’h ho speredHa koulskoude e oa bet Hugo unan eus are gentañ oc’h implij yezh ar pemdez kement hag ar yezh ‘varzhoniel’ hepken, ha rebechet e oa bet dezhañ gwech ha gwech all louzañ ar barzhoniezh gant ar pezh a skive. Lennit Réponse à un acte d’accusation er C’hontemplations, just a-walc’h; Suite, am eus meneget a-us, a zo heuliad ha fin ar varzhoneg-se, a zispleg e emzalc’h hag e c’hoantoù da geñver barzhoniez. Dedennus-tre da lenn, ha kement all gant À André Chénier, ar penn-kentañ a zo sklaer-tre:
.
Oui, mon vers croit pouvoir, sans se mésallier,
Prendre à la prose un peu de son air familier.
André, c’est vrai, je ris quelquefois sur la lyre.
Voici pourquoi. Tout jeune encor, tâchant de lire
Dans le livre effrayant des forêts et des eaux,
J’habitais un parc sombre où jasaient des oiseaux,
Où des pleurs souriaient dans l’oeil bleu des pervenches ;
Un jour que je songeais seul au milieu des branches,
Un bouvreuil qui faisait le feuilleton du bois
M’a dit: «Il faut marcher à terre quelquefois.
»La nature est un peu moqueuse autour des hommes ;
»O poëte, tes chants, ou ce qu’ainsi tu nommes,
»Lui ressembleraient mieux si tu les dégonflais.
»Les bois ont des soupirs, mais ils ont des sifflets.
»L’azur luit, quand parfois la gaîté le déchire ;
»L’Olympe reste grand en éclatant de rire ;
»Ne crois pas que l’esprit du poëte descend
»Lorsque entre deux grands vers un mot passe en dansant.
»Ce n’est pas un pleureur que le vent en démence ;
»Le flot profond n’est pas un chanteur de romance ;
»Et la nature, au fond des siècles et des nuits,
»Accouplant Rabelais à Dante plein d’ennuis,
»Et l’Ugolin sinistre au Grandgousier difforme,
»Près de l’immense deuil montre le rire énorme.»
.
Ha sell ‘ta, keit m’emaomp gant Breizh, Bro-C’hall ha pep-tra, eus an doare digoradur a-us, ne oa ket ur sell ken laouen se gantañ war ar Vamm-Vro hag he c’hrouiñ kennebeut:
.
Ainsi s’accomplit la genèse
Du grand rien d’où naît le grand tout.
Dieu pensif dit : Je suis bien aise
Que ce qui gisait soit debout.
Le néant dit : J’étais souffrance ;
La douleur dit : Je suis la France !
Ô formidable vision !
Ainsi tombe le noir suaire ;
Le désert devient ossuaire,
Et l’ossuaire nation.
V. Hugo, Les Contemplations,
Les Mages, IX
Ha ‘eo ket ret d’ar gerioù, pe d’ar ster bezañ luziet. Div werzenn, mil vrudet, a blij din kalz, betek bezañ ar re a gavan ar bravañ marteze, fin Mes deux filles, diwar-benn ur boked jenoflez:
.
Et frissonne dans l’ombre, et semble, au bord du vase,
Un vol de papillons arrêté dans l’extase
.
Ha koulskoude e chom skeudenn ar barzhonegoù diaes gantañ, rak daoust ma ‘z int savet gant geriaoueg boutin peurliesañ e vez don ar ster anezho ivez, ha leun int a zaveoù, d’ar Bibl pe da draoù all, d’al lennegezh, anvioù divoutin e-leizh. N’am eus kavet netra par da se e brezhoneg, ha klasket am eus bet kouslkoude. Ne gavan netra a lakafe ma c’halon da dalmiñ gant trivliadoù ken kreñv. Ha n’eo nemet gerioù war baper koulskoude, en ur yezh n’eo ket ma hini.
Car le mot, c’est le Verbe, et le Verbe, c’est Dieu. Marteze, ya.
Oui, mon vers croit pouvoir, sans se mésallier,
Prendre à la prose un peu de son air familier.
André, c’est vrai, je ris quelquefois sur la lyre.
Voici pourquoi. Tout jeune encor, tâchant de lire
Dans le livre effrayant des forêts et des eaux,
J’habitais un parc sombre où jasaient des oiseaux,
Où des pleurs souriaient dans l’oeil bleu des pervenches ;
Un jour que je songeais seul au milieu des branches,
Un bouvreuil qui faisait le feuilleton du bois
M’a dit: -Il faut marcher à terre quelquefois.
-La nature est un peu moqueuse autour des hommes ;
-O poète, tes chants, ou ce qu’ainsi tu nommes,
-Lui ressembleraient mieux si tu les dégonflais.
-Les bois ont des soupirs, mais ils ont des sifflets.
-L’azur luit, quand parfois la gaîté le déchire ;
L’Olympe reste grand en éclatant de rire ;
-Ne crois pas que l’esprit du poëte descend
-Lorsque entre deux grands vers un mot passe en dansant.
-Ce n’est pas un pleureur que le vent en démence ;
-Le flot profond n’est pas un chanteur de romance ;
-Et la nature, au fond des siècles et des nuits,
-Accouplant Rabelais à Dante plein d’ennuis,
-Et l’Ugolin sinistre au Grandgousier difforme,
-Près de l’immense deuil montre le rire énorme.-
Evezhiadennoù nevez